3. Mapa Rozwój sieci kolejowej na ziemiach polskich w XIX wieku
Kliknij aby powiększyć
Pytania
Opis i analiza
- Od roku 1842 kiedy to powstała pierwsza linia kolejowa na terenie Polski w obecnych granicach, łącząca Wrocław z Oławą, do końca XIX w. w rozwoju linii kolejowych na ziemiach polskich zaznaczyły się wielkie różnice. Były one widoczne pomiędzy należącymi do Prus Śląskiem, Pomorzem, Wielkopolską a leżącymi na terenie Rosji Mazowszem i północną Małopolską oraz Galicją znajdującą się granicach Cesarstwa Austriackiego. Różnice te w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej zostały częściowo zniwelowane jednakże wciąż granica prusko-rosyjska jest widoczna w sieci kolejowej Polski.
- Przyczynę nierównomiernego rozwoju linii kolejowych na ziemiach polskich należących do zaborcy pruskiego, austriackiego i rosyjskiego należy upatrywać w różnych poziomach uprzemysłowienia tych ziem i rozwoju miast na tych ziemiach. Najszybciej przemysł rozwijał się na ziemiach, które znalazły się pod zaborem pruskim i stąd było tam największe zagęszczenie linii kolejowych łączących miasta tego zaboru. Znacznie gorzej pod względem gospodarczym były rozwinięte miasta polskie, które znalazły się pod zaborem rosyjskim i austriackim, a to powodowało, że sieć kolejowa była znacznie gorzej rozwinięta.
- Największe miasta Królestwa Polskiego to: Warszawa, Łódź, Częstochowa, Kielce, Siedlce, Kalisz, Lublin. Największe miasta polskie, które znalazły się na pod zaborem austriackim (Galicja) to: Kraków, Lwów, Przemyśl, Rzeszów, Tarnów, Tarnopol, Stanisławów. Największe miasta polskie w granicach Prus to: Wrocław, Poznań, Szczecin, Gdańsk, Opole, Bydgoszcz, Toruń, Legnica, Piła, Olsztyn.
Kontekst geograficzny/historyczny
Rozwój gospodarczy ziem każdego zaboru przebiegał odmiennie. Królestwo Polskie stanowiło jedną z najbardziej uprzemysłowionych części Cesarstwa Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku duże zakłady przemysłowe rozwijały się głównie w Warszawie, okręgu łódzkim (przemysł włókienniczy) i w Zagłębiu Dąbrowskim oraz Staropolskim (przemysł ciężki). W przemyśle ciężkim powstały w końcu lat 70. i na początku lat 80. wielkie piece hutnicze używające koksu, stalownie martenowskie i nowoczesne walcownie. Rozbudowie i modernizacji uległy Huta Bankowa z siedzibą w Dąbrowie Górniczej, położone w Zagłębiu Staropolskim zakłady w Ostrowcu i Starachowicach, powstała wytwórnia szyn na warszawskiej Pradze. W przemyśle metalowym i budowy maszyn wysunęły się na czoło zakłady warszawskie. Największe znaczenie miały zakłady Lilpop, Rau, Loewenstein, Borman, Schwede i Ska oraz K. Rudzki i Ska. Przemysł włókienniczy, zwłaszcza bawełniany skoncentrowany był w okręgu łódzkim. Zasadniczy przełom w zastosowaniu maszyn parowych we włókiennictwie nastąpił w latach 1865-1875. W 1880 r. nastąpiła też w przemyśle bawełnianym całkowita mechanizacja tkactwa. Początkowo produkcja przeznaczona była na rynek wewnętrzny, od lat 80. rosła rola rynków rosyjskich, co spowodowało olbrzymi rozwój tej branży. Obok wielkich łódzkich zakładów Scheiblera, konkurującego z nim Poznańskiego, a wreszcie Geyera, powstały duże zakłady w Zawierciu. Nastąpił też szybki rozwój przemysłu wełnianego. Jego ośrodkami obok Łodzi były: Zgierz i Tomaszów Mazowiecki, nieco później zaś Sosnowiec oraz Marki pod Warszawą. Zakłady te zaopatrywały głównie rynek krajowy. Poza granicami Królestwa ośrodek przemysłu wełnianego stanowiły Supraśl, Choroszcz i Białystok. W przemyśle płóciennym monopolistyczną pozycję miały zakłady żyrardowskie, które do produkcji wielkoprzemysłowej przeszły w latach 1856-1876, a w latach 80. stały się największym zakładem przemysłowym Królestwa.
Najlepiej rozwijał się przemysł na ziemiach polskich pod zaborem pruskim. W Poznańskiem rozwój rolnictwa został przyspieszony uwłaszczeniem chłopów, realizowanym w latach 1808–1865. W wyniku wprowadzenia nowoczesnych metod gospodarowania rolnictwo wielkopolskie od schyłku XIX w. zdecydowanie przodowało w skali wszystkich ziem polskich. Na Górnym Śląsku po 1815 nastąpił szybki rozwój przemysłu (hutnictwo żelaza, cynku, górnictwo rud metali). Stopniowo zwiększało się wydobycie węgla kamiennego. Szybko wzrastała liczba robotników oraz wyodrębniła burżuazja, złożona głównie z Niemców.
W Galicji ogólny poziom gospodarki był najniższy spośród ziem polskich trzech zaborów. Rozwijało się jedynie gorzelnictwo i cukrownictwo, a od II połowy XIX w. górnictwo naftowe. Złoża ropy naftowej zostały odkryte w 1850 r. w okolicach Borysławia. W 1853 r. w szpitalu we Lwowie oświetlano sale lampami naftowymi. Inne pokłady ropy w Polsce odkryto w Karpatach. Przy wydobywaniu ropy naftowej zastosowano technikę tzw. głębokiego wiercenia, która przyniosła doskonałe rezultaty. Produkcja wzrosła z 2 300 ton w 1883 r. do 2 053 000 w 1909 r. W tym czasie Galicja znalazła się na czwartym miejscu wśród światowych producentów ropy.
Prezentacja
Do rozwoju przemysłu i miast przyczynił się postęp w zakresie komunikacji, a zwłaszcza budowa kolei.
W latach 1859-1885 zbudowano w Królestwie Polskim 1540 km linii kolejowych. W 1862 r. powstała pierwsza linia kolejowa łącząca Rosję z Prusami oraz linia łącząca Warszawę z Białymstokiem, Wilnem oraz Sankt Petersburgiem. Linia ta była pierwszą linią kolejową łączącą Królestwo z Rosją. W 1866 r. linia Łódź-Koluszki połączyła centrum przemysłu włókienniczego z koleją warszawsko - wiedeńską. W 1867 r. powstała linia warszawsko - terespolska, która uzyskała wkrótce połączenie z Ukrainą oraz centralną Rosją (dzięki linii Kowel - Grajewo przez Brześć i Białystok). W 1877 r. ukończono budowę kolei nadwiślańskiej Kowel - Mława przez Lublin i Warszawę, w 1885 r. linię Dęblin – Dąbrowa Górnicza przez Kielce oraz Koluszki – Ostrowiec przez Tomaszów Mazowiecki.
Pierwsza linia kolejowa na terenie Polski w obecnych granicach została otwarta 22 maja 1842 r. Linia ta powstała na ziemiach zaboru pruskiego i łączyła Wrocław z Oławą, a następnie została przedłużona do Brzegu. W 1843 r. kolej żelazna dotarła już do Opola. W II połowie lat 40. XIX w. nastąpił wielki rozwój kolei na Dolnym Śląsku. Linie te służyły do transportu węgla kamiennego z kopalń śląskich w głąb Niemiec. Kolej zaczęła się rozwijać na Pomorzu i Wielkopolsce. W 1843 r. została oddana do użytku linia łącząca Szczecin ze stolicą państwa - Berlinem. W latach 1846-1848 powstawała linia kolejowa do Poznania. W latach 50. nastąpił rozwój kolei na Pomorzu, związany z budową magistrali łączącej Berlin z Królewcem. W 1851 r. powstała linia łącząca Krzyż z Bydgoszczą. W 1852 r. linia sięgała przez Tczew do Gdańska. Równolegle powstała linia po drugiej stronie Wisły. W 1857 r. w Tczewie na Wiśle powstał most drogowo-kolejowy. W 1857 r. została ukończona magistrala na odcinku Krzyż - Berlin. Równolegle do linii magistralnych na Śląsku zaczęły powstawać koleje lokalne oraz linia łącząc Szczecin z Kołobrzegiem i Koszalinem. W 1857 r. na Górnośląskim Zagłębiu Węglowym oddano do użytku pierwszą na terenie Polski w obecnych granicach kolejkę wąskotorową. W latach 70 na Pomorzu, Wielkopolsce i Dolnym Śląsku powstawały odgałęzienia linii lokalnych. Powstały również skróty oraz brakujące krótkie odcinki pomiędzy miastami. Widoczne było również odejście kolei od budowy linii typowo towarowych (gdyż te w większości były ukończone) na rzecz budowy linii obsługujących miejscowości turystyczne. W latach 80. w Prusach sieć kolejowa była już ukształtowana. W tym czasie nastąpił rozwój kolei wąskotorowych wokół dużych miast takich jak Poznań, Gdańsk, Słupsk, obsługujących cukrownie oraz częściowo ruch lokalny.
W Galicji pierwsza linia powstała w 1847 r., łączyła Kraków z Zagłębiem Górnośląskim oraz z Prusami. W 1848 r. po ukończeniu linii warszawsko-wiedeńskiej powstała linia Kraków – Szczakowa. W 1855 r. w Galicji budowano kolejne linie kolejowe łączące Wiedeń z dużymi miastami. W latach 60. powstawały głównie linie lokalne oraz krótkie linie łączące Cieszyn oraz Dziedzice z Górnośląskim Zagłębiem Węglowym. W latach 70. w Galicji powstało bardzo dużo linii, przebiegających z południa na północ, łączących Galicję z sąsiednimi krainami Austro – Węgier. W latach 80. w Galicji w budowie linii kolejowych nastąpił zastój. Wybudowano jedynie linie wokół Jasła dla obsługi szybów naftowych. Kolej przestała powstawać na potrzeby przemysłu i polityki zaczęto budować linie prowadzące do miejscowości turystycznych oraz łączce powiatowe miasta.
U schyłku XIX wieku sieć kolejowa na ziemiach polskich była już rozwinięta. Poza niektórymi liniami spinającymi Polskę, po I i II wojnie światowej nie powstały żadne nowe linie.