Opis i analiza

1. Kto był więziony w obozie koncentracyjnym Neuengamme wiosną 1945 r.?
   W obozie przetrzymywani byli zarówno więźniowie, jak i jeńcy wojenni wzięci do niewoli przez armię niemiecką. Najwięcej było wśród nich Polaków, Rosjan i Francuzów.
2. Jaki sposób zachowywali się więźniowie w oczekiwaniu na wyzwolenie?
   Więźniowie albo popadali w skrajne zobojętnienie, albo walczyli o życie nie wahając się wykorzystywać przy tym przemocy w stosunku do słabszych, np. odbierając im jedzenie. Część więźniów uległa całkowitemu upadkowi moralnemu dopuszczając się nawet kanibalizmu. Dla wszystkich, oprócz wyzwolenia, najważniejszą sprawą było zaspokojenie głodu, nawet jeśli wiązało się to z ryzykiem śmierci.
3. W jaki sposób więźniowie zamanifestowali odzyskaną wolność?
   Kiedy niemieccy żołnierze i wartownicy opuścili więzienie, każdy z narodów, jakie reprezentowane były wśród więźniów obozu, uczcił odzyskanie wolności odśpiewaniem swojej narodowej pieśni. Wielu jednak było zbyt słabych i chorych, żeby w jakikolwiek sposób zareagować na wyzwolenie.

Kontekst geograficzny/historyczny

Obóz pracy Neuengamme pod Hamburgiem powstał jeszcze przed wybuchem wojny, w roku 1938. W czasie wojny był systematycznie rozbudowywany o filie i podobozy, tworzące zwartą sieć zakładów wykorzystujących niewolniczą pracę więźniów przywożonych tu z Niemiec i z terenów okupowanej Europy. W ten sposób obozy zgrupowane wokół Neuengamme w czasie wojny stały się ważnym ośrodkiem produkcji zbrojeniowej, opartej na pracy przymusowej więźniów reprezentujących większość narodów, jakie stały się obiektem agresjii III Rzeszy – Polaków, Francuzów, Rosjan. Przez obóz główny w Neuengamme i przez kilkadziesiąt jego satelitów przeszło w czasie wojny ok. 100 000 ludzi. Śmierć poniosło tu ok 43 000 osób. Eksterminacja więźniów wiązała się przede wszystkim z morderczymi warunkami pracy, do jakiej zmuszano ludzi, ale także z eksperymentami, jakich dokonywali hitlerowcy na więźniach obozu – tymi o charakterze para-medycznym, oraz tymi które dotyczyły zastosowania cyklonu B w masowej zagładzie Żydów.

Autor zaprezentowanego materiału – prof. Stanisław Sterkowicz, do obozu Neuengamme koło Hamburga trafił w 1944 r. Wcześniej działał czynnie w Armii Krajowej, chociaż do obozu pracy w Niemczech trafił jako ofiara ulicznej łapanki. Dramatyczne doświadczenia życia w hitlerowskim obozie spowodowały, że po wojnie, obok pracy lekarskiej i naukowej, poświęcił się dokumentowaniu zbrodni nazistowskich, przede wszystkim w zakresie eksperymentów medycznych prowadzonych przez hitlerowców na więźniach obozów koncentracyjnych.

Dla więźniów Neuengamme, podobnie jak wielu tego typu obozów, zbliżające się wyzwolenie, paradoksalnie oznaczało często utratę ostatnich nadziei na odzyskanie wolności. Praktyka hitlerowców, wobec zbliżającej się nieuchronnie porażki wojennej, było zacieranie wszelkich śladow po popełnianych przez nich zbrodniach. W tym celu, w ostatnich miesiącach wojny dokonywali oni pospiesznych ewakuacji i liwidacji obozów koncentracyjnych. Więźniów obozów pracy, wraz z całym możliwym do przeniesienia majątkiem ruchomym, “ewakuowano” na tereny niezajęte jeszcze przez wojska alianckie. Oznaczało to dla wycieńczonych i zagłodzonych więźniów konieczność kilkudziesięciokilometrowych marszów (nazywanych dlatego “marszami śmierci”), których większość z nich nie była w stanie przeżyć. Pozostali w obozach więźniowie byli często po prostu mordowani przez wycofujących się Niemców. Wyzwolenia obozów doczekali zatem nieliczni. W swojej relacji Sterkowicz wspomina jednak o tym, że nawet dla tych ocalonych, powrot do życia na wolności często był niemożliwy.

Linki

http://www.dsh.waw.pl/hm/isfldp/ - strona projektu „Dokumentacja losów życiowych byłych robotników niewolniczych i przymusowych” (International Slave and Forced Labourers Documentation Project).

http://hm.fotohistoria.pl/hm_presentations/forgotten_camps/index.php?ver=pl&content=temat&temat=Wyzwolenie%20obozu,%20powr%C3%B3t%20do%20domu – strona zawierająca relacje ocalałych z obozów.

http://www.gazetalekarska.pl/xml/oil/oil67/gazeta/numery/n2008/n200803/n20080307 - strona prezentująca sylwetkę i twórczość prof. Sterkowicza, autora cytowanych wspomnień.

http://www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de/ - strona muzeum obozu Neuengamme.