2. Fragment Polskiej Kroniki Filmowej z 1945 r. – Likwidacja i wyzwolenie więzienia w Radogoszczu
Pytania
Opis i analiza
- W jaki sposób hitlerowcy zlikwidowali więzienie w Radogoszczu?
Hitlerowcy, tuż przed wkroczeniem do Łodzi żołnierzy Armii Czerwonej podpalili więzienie, wraz z przetrzymywanymi tam ludźmi, a do tych, którzy próbowali uciekać strzelali. Następnie zgromadzone zwłoki oblali benzyną i spalili, żeby zatrzeć wszystkie ślady swoich zbrodni. - W jaki sposób ludność polska zareagowała na zbrodnię nazistów?
Ludność Łodzi najpierw była w szoku po mordzie dokonanym tak brutalnie i tak pozbawionym sensu, wielu Łodzian szukało wśród zamordowanych swoich bliskich. Następnie zorganizowano marsz, który uczcić miał ofiary hitlerowców, ale w którym Łodzianie domagali się też sądu i zemsty na winnych nazistowskich zbrodni.
Kontekst geograficzny/historyczny
Po klęsce kampanii wrześniowej, kiedy na mocy porozumień Hitlera i Stalina dokonywano nowego podziału ziem polskich, Łódź znalazła się w granicach obszarów bezpośrednio włączonych do Rzeszy Niemieckiej. Od początku też rozpoczęto akcję zmierzającą z jednej strony do wysiedla z tzw. Kraju Warty ludności polskiej i zastępowania jej osadnikami i kolonizatorami niemieckimi, a z drugiej do eksterminacji bardzo licznej tu ludności pochodzenia żydowskiego. Zorganizowane już na początku 1940 r. Litzmannstadt Ghetto było jednym z największych w Europie, spośród 200 tysięcy Żydów, jakie przez nie przeszły, po jego likwidacji prowadzonej do sierpnia 1944 r. ocalało zaledwie 900 osób.
Więzienie w Radogoszczu hitlerowcy utworzyli na terenie dawnej fabryki Michała Glazera już jesienią 1939 r. Oprócz charakteru ciężkiego więzienia, Radogoszcz miał też cechy obozu przejściowego – to stąd od początku okupacji, kierowano transporty ludności polskiej na miejsca masowych egzekucji (np. w lasach lućmierskich koło Łodzi, przez cały okres okupacji wymordowanych zostanie ok. 11 tysięcy osób). W więzieniu w Radogoszczu przetrzymywano przedstawicieli elit polskiego społeczeństwa, którzy w oczach hitlerowców stanowili zagrożenie, zatem musieli zostać zlikwidowani. Mordowano tu Niemców podejrzewanych o działalność antyfaszystowską, a także tych mieszkańców Łodzi, którzy posiadając pochodzenie niemieckie, nie chcieli podpisać volkslisty.
Więźniowie Radogoszcza żyli w bardzo złych warunkach, nieustannie poddawani byli torturom, zabijano ich pod byle pretekstem. Od lipca 1940 r., aż do czasu likwidacji, komendantem więzienia był Walter Pelzhausen, porucznik policji z Frankfurtu i to on odpowiada za śmierć kilkunastu tysięcy ofiar Radogoszcza. On także podjął w styczniu 1945 r. decyzję o likwidacji więzienia, zanim miasto wyzwolone zostanie przez zbliżającą się Armię Czerwoną.
Od początku stycznia Niemcy gorączkowo ewakuowali swoją ludność wraz z całym możliwym do przetransportowania majątkiem, na zachód. Stawało się jasne, że w ciągu kilku dni wojska radzieckie szybkim natarciem, najprawdopodobniej bez większych strat, zajmą miasto. Walter Pelzhausen, w obawie przed poniesieniem konsekwencji zbrodni popełnianych w kierowanym przez niego więzieniu, postanowił zlikwidować ślady i wszystkich świadków tej zbrodniczej działalności. Nad ranem 17 stycznia 1945 r. rozpoczęła się planowa eksterminacja więźniów Radogoszcza. Większość z nich rozstrzelano, a resztę zgromadzoną w budynku więziennym postanowiono żywcem spalić. Cały teren obstawiono oddziałami SS, które strzelały do wszystkich, desperacko uciekających z płonącego budynku. Przez kilkanaście kolejnych godzin Niemcy urządzali w okolicy polowania na ocalałych z rzezi. Ciała pomordowanych gromadzono na dziedzińcu dawnej fabryki i palono. Niemcy opuścili Radogoszcz dopiero przed wkraczającymi tu Rosjanami. Likwidację więzienia przeżyło cudem zaledwie kilkunastu więźniów. Niemal dwa tysiące innych zginęły na dwa dni przed wyzwoleniem. Pelzhausen odpowiedział za swoje zbrodnie i w 1948 r. został skazany na śmierć przez powieszenie, który to wyrok wykonano.
Linki
http://www.lodzjews.org/root/form/pl/getto/index.asp - strona poświęcona zagładzie Żydów łódzkich.
http://www.muzeumtradycji.pl/page/index.php?str=109 – strona muzeum więzienia na Radogoszczu.
http://www.lodzgetto.pl/ - strona poświęcona zagładzie Żydów łódzkich.
http://www.toya.net.pl/~jubeka/fotolodz/www%20foto/gal%2044.html – galeria zdjęć muzeum na Radogoszczu.
Prezentacja
Od pierwszych dni okupacji Łodzi (Polska) przez Niemców, dawna fabryka wyrobów włókienniczych w Radogoszczu zmieniona została przez hitlerowców w więzienie, które aż do wyzwolenia miasta w styczniu 1945 r. służyło za miejsce przetrzymywania i mordowania więźniów różnych narodowości, przede wszystkim Polaków. Aby zatrzeć ślady zbrodniczego procederu przed wejściem do miasta Armii Czerwonej, komendant więzienia, odpowiedzialny za śmierć w Radogoszczu kilkunastu tysięcy ofiar, wydał rozkaz o likwidacji pozostałych przy życiu więźniów i spaleniu kompleksu więziennego. 16 stycznia 1945 r., na trzy dni przed oswobodzeniem miasta, naziści rozpoczęli masowe rozstrzelania. Następnie budynek więzienia podpalono, a ratujących się ucieczką więźniów dobijały oddziały hitlerowców. Z niemal 2000 więźniów wolności doczekało zaledwie kilkunastu.