3. Początki ruchu robotniczego. Fragment tzw. Programu Erfurckiego Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Fragment tzw. Programu Paryskiego Polskiej Partii Socjalistycznej
I. Program Erfurcki z 1891 r.
Interesy klasy robotniczej – we wszystkich krajach z produkcją kapitalistyczną – są te same. [...] Położenie robotników każdego kraju staje się coraz bardziej zależne od położenia robotników w innych krajach. Wyzwolenie więc klasy robotniczej jest dziełem, w którym robotnicy wszystkich krajów kulturalnych są jednakowo zainteresowani [...]
Wychodząc z tych założeń Socjaldemokratyczna Partia Niemiec żąda przede wszystkim:
Powszechnego, tajnego, równego, bezpośredniego prawa wyborczego i prawa do głosowania dla obywateli Rzeszy powyżej 20 roku życia. [...]
Zniesienia praw, które ograniczają swobodę wypowiadania opinii, swobodę zgromadzeń i związków.
Zniesienia praw, które krzywdzą kobiety w prawie publicznym i prywatnym w stosunku do mężczyzny.
Ogłoszenia religii sprawą prywatną [...]
Świeckiej szkoły. Obowiązku szkolnego. Bezpłatnego nauczania, pomocy szkolnych i dożywiania – w szkołach wyższych odnosi się to do uczniów zdolnych. [...]
Bezpłatnej pomocy lekarskiej, położnictwa i lekarstw. Bezpłatnych pogrzebów. [...]
Dla obrony robotników Socjaldemokracja stawia następujące postulaty:
Ośmiogodzinnego dnia pracy.
Zakazu pracy dzieci poniżej 14 lat.
Zakazu nocnej pracy, z wyjątkiem dziedzin przemysłu, które z natury rzeczy, z powodów technicznych lub dobra publicznego, tego wymagają.
Przerwy 36-godzinnej w tygodniu dla każdego robotnika.
II. Tzw. Program Paryski Polskiej Partii Socjalistycznej z 1892 r.
Polska Partia Socjalistyczna, przekonana, że zrealizowanie nowych form społecznego współżycia może mieć miejce dopieo wtedy, gdy proletariat będzie rozporządzał odpowiednią siłą polityczną, występuje dziś z programem jasno sformułowanym i możliwym do urzeczywistnienia. Jako samodzielna partia robotnicza, opierająca się na zbiorowej akcji mas pracujących, dobijać się będzie:
Pod względem politycznym:
Samodzielnej Rzeczypospolitej demokratycznej, opartej na zasadach następujących:
Bezpośrednie, powszechne i tajne głosowanie [...]
Równość wszystkich obywateli kraju bez różnicy płci, rasy, narodowości, wyznania;
Zupełna wolność słowa, druku, zebrań i stowarzyszeń [...]
Bezpłatne, przymusowe , powszechne, całkowite nauczanie; dostarczenie uczącym się środków utrzymania przez państwo [...]
Pod względem ekonomicznym
Prawodawstwo pracy:
Ośmiogodzinny dzień roboczy, stała, 36-godzinna przerwa co tydzień
Minimum płacy robotniczej
Równa płaca dla kobiet i mężczyzn, przy równej pracy
Zakaz pracy dzieci do lat 14, po 14 ograniczenie pracy niedorosłych (od lat 14 do 18) do sześciu godzin na dobę
Zakaz pracy nocnej w zasadzie
Higiena fabryczna
Zabezpieczenie państwowe w razie wypadków, braku pracy, choroby, starości [...]
Zupełna wolność zmów robotniczych.”
12
Źródło: Program erfurcki z 1891 r. za: Sobańska-Bondaruk M., Lenard, S.B. (1998). Wiek XIX w źródłach. Wydawnictwo PWN, s. 335-336.
Tzw. Program Paryski PPS, [w:] Chomicki G., Śliwa L. (2001). Wiek XIX teksty źródłowe. Wydawnictwo Literackie Kraków, s. 254-255.
Prezentacja
Pogarszające się warunki pracy i życia robotników, przede wszystkim dużych miast przemysłowych, powodowały narastanie w tej grupie społecznej nastrojów niezadowolenia i sprzeciwu. Robotnicy tworzyć zaczęli stowarzyszenia i związki głoszące potrzebę zmian w ustawodawstwie dotyczącym wielkiego przemysłu, które poprawiłyby los robotników fizycznych. Wszelkie tego typu ruchy były zwalczane przez rządy europejskich państw, co nie zahamowało jednak ich rozwoju. Wyrazem dążeń ruchu robotniczego są m.in.: program erfurcki uchwalony na zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Niemiec w 1891 r., oraz tzw. program paryski Polskiej Partii Socjalistycznej z 1892 r.
Socjalizm – ideologia społeczna i polityczna zakładająca budowę społeczeństwa, w którym zniesione zostałyby podziały wynikające z własności prywatnej, a stosunkami międzyludzkimi rządziłaby zasada powszechnej równości i sprawiedliwości.
Ustawodawstwo socjalne – wszelkie ustawy dotyczące ochrony pracowników (w zakresie np. czasu pracy, ubezpieczeń, rent i emerytur, grup i osób chronionych).
Pytania
Opis i analiza
Autorzy przytoczonych tekstów piszą o potrzebie wspólnych wystąpień robotników w obronie ich praw i tworzeniu siły politycznej, która będzie wpływała na rządzących w kierunku realizacji postulatów robotniczych.
Wśród praw politycznych autorzy obu dokumentów domagają się: powszechnego, równego i tajnego głosowania dla wszystkich obywateli, równouprawnienia obywateli bez różnicy płci, pochodzenia i wyznania, wolności słowa, druku, religii, powszechnego i bezpłatnego szkolnictwa. W zakresie żądań ekonomicznych wymienione są: 8-godzinny dzień pracy i 36-godzinny odpoczynek tygodniowy, zakaz pracy nocnej oraz zakaz pracy dzieci poniżej 14, a także ubezpieczenia zdrowotne.
Robotnicy mogli walczyć o swoje prawa za pomocą strajków, manifestacji i propagandy, prowadzonej przez ugrupowania i partie robotnicze (ulotki, prasa, wiece, petycje do rządów).
Kontekst geograficzny/historyczny
W ciągu XIX wieku robotnicy stali się liczną, zwartą grupą społeczną. Ich rosnącej świadomości towarzyszyło powstawanie pierwszych ugrupowań politycznych formułujących programy w oparciu o idee najpierw socjalizmu utopijnego, a następnie marksizmu. Teorie ideologii socjalistycznych nie znalazły się w programach nauczania przeznaczonych dla młodzieży stanowiącej odbiorców niniejszych materiałów, skupić jednak należy się na walce robotników o prawa socjalne i polityczne, ponieważ ich zdobycze dotyczące ustawodawstwa pracy i podstawowych swobód obywatelskich są integralną częścią współczesnych systemów demokratycznych.
Wśród postulatów zawartych w dwóch przytoczonych programach partii socjalistycznych należy zwrócić uwagę na elementy wspólne dla walki robotników we wszystkich krajach:
Powszechne prawa polityczne;
Równouprawnienie płci;
Rozdział kościoła od państwa;
Wolność słowa, druku, wyznania;
Prawo do zrzeszania się i do strajku;
Ustawodawstwo socjalne: 8-godzinny dzień pracy, 36-godzinny tygodniowy wypoczynek, ubezpieczenia zdrowotne i wypadkowe, kontrola bezpieczeństwa pracy w zakładach przemysłowych, zakaz pracy dzieci poniżej 14 lat, zakaz pracy nocnej w gałęziach tego nie wymagających.
Wszystkie te postulaty znalazły się w programach partii przywołanych w materiałach. Program erfurcki stanowi jeden z najważniejszych dokumentów programowych niemieckiego ruchu robotniczego. Przyjęty w październiku 1891 r. na zjeździe SPD (Socjaldemokratycznej Partii Niemiec) program autorstwa m.in. Karola Kautsky’ego stał się podstawą dokumentów programowych wielu partii socjalistycznych i socjaldemokratycznych w Europie. Jego wpływy dostrzec można także w sformułowanym rok później tzw. Programie Paryskim Polskiej Partii Socjalistycznej – największego ugrupowania politycznego polskiego ruchu robotniczego.
Walka robotników o równouprawnienie polityczne zaczęła przynosić rezultaty już na początku XX wieku. Szczególnie po I wojnie światowej, powszechne prawa wyborcze oraz ustawy regulujące stosunki w świecie pracy zaczęły być powszechnie stosowane w krajach Europy zachodniej i środkowej. Inną drogę przeszedł ruch robotniczy w Rosji, gdzie upośledzenie ekonomiczne proletariatu doprowadziło do obalenia cesarstwa Romanowów, przejęcia władzy przez bolszewików i rozpoczęcia budowy państwa opartego na zasadach komunizmu.
http://www.victorianweb.org/history/workers2.html – strona poświęcona robotnikom w XIX wiecznej Anglii (oraz ich walce politycznej) na portalu dotyczącym kultury, polityki i życia codziennego w epoce wiktoriańskiej.
Prezentacja
Pogarszające się warunki pracy i życia robotników, przede wszystkim dużych miast przemysłowych, powodowały narastanie w tej grupie społecznej nastrojów niezadowolenia i sprzeciwu. Robotnicy tworzyć zaczęli stowarzyszenia i związki głoszące potrzebę zmian w ustawodawstwie dotyczącym wielkiego przemysłu, które poprawiłyby los robotników fizycznych. Wszelkie tego typu ruchy były zwalczane przez rządy europejskich państw, co nie zahamowało jednak ich rozwoju. Wyrazem dążeń ruchu robotniczego są m.in.: program erfurcki uchwalony na zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Niemiec w 1891 r., oraz tzw. program paryski Polskiej Partii Socjalistycznej z 1892 r.
Socjalizm – ideologia społeczna i polityczna zakładająca budowę społeczeństwa, w którym zniesione zostałyby podziały wynikające z własności prywatnej, a stosunkami międzyludzkimi rządziłaby zasada powszechnej równości i sprawiedliwości.
Ustawodawstwo socjalne – wszelkie ustawy dotyczące ochrony pracowników (w zakresie np. czasu pracy, ubezpieczeń, rent i emerytur, grup i osób chronionych).